Międzynarodowe konsorcjum pod przewodnictwem NASK zbuduje optyczną stację naziemną umożliwiającą kwantowe ustalanie klucza (QKD) z europejskimi satelitami. Projekt PIONIER-Q-SAT umożliwi łączność m.in. z satelitą Eagle-1 i połączy Polskę z innymi krajami biorącymi udział w programie EuroQCI Komisji Europejskiej.
Projekt o wartości 9,9 mln euro realizowany jest na zlecenie European Health and Digital Executive Agency (HaDEA). Dzięki zaangażowaniu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego wkład krajowy dla polskich instytucji został zapewniony przez ten resort. Prace rozpoczną się 1 stycznia 2026 r. i planowo potrwają do roku 2029.
Projekt PIONIER-Q-SAT ma na celu stworzenie odpornego na awarie transgranicznego łącza kwantowego między krajową Infrastrukturą Komunikacji Kwantowej (QCI) w Polsce a innymi naziemnymi i satelitarnymi sieciami QCI w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem Litwy. Celem projektu jest zapewnienie połączenia sieci PIONIER-Q z segmentem kosmicznym EuroQCI.
W ramach projektu powstanie pierwsza w naszym kraju mobilna stacja naziemna, która umożliwi łączność z satelitami wykorzystującymi technologię tworzenia wyjątkowo bezpiecznych kluczy szyfrujących (QKD). Dzięki temu Polska zostanie połączona z europejską siecią kwantową, co znacząco wzmocni ochronę komunikacji między instytucjami publicznymi i krytyczną infrastrukturą.
Do konsorcjum kierowanego przez NASK należą również: Creotech Instruments, Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe (PCSS), Wojskowa Akademia Techniczna (WAT) i Kauno Technologijos Universitetas (KTU).
Jak podkreśla NASK, inwestycja wykracza daleko poza obszar IT – oznacza umocnienie cyfrowej suwerenności naszego kraju, rozwój nowoczesnych badań i technologii oraz podniesienie bezpieczeństwa całej Unii Europejskiej. Technologia QKD ma bowiem szerokie zastosowanie: od ochrony systemów krytycznych, przez sektor finansowy, energetyczny i administrację publiczną.
– Bardzo cieszy mnie fakt, że w rozwój technologii QKD angażuje się coraz więcej polskich instytucji. Projekt Pionier-Q realizowaliśmy w konsorcjum sześciu podmiotów naukowych. Teraz w konkursach samych CEF dotyczących komunikacji kwantowej mamy 13 podmiotów z Polski – zarówno naukowych, jak i komercyjnych. Będziemy jako Polska kierować trzema dużymi projektami europejskimi. A to nie koniec, bo Polskie podmioty są również aktywne w innych naborach europejskich - chociażby, takich jak IRIS2. Co ważne projekt PIONIER‑Q‑SAT to nie tylko budowa rozwiązania w oparciu o europejskie technologie, ale także szansa, by dzięki współpracy WAT i Creotech opracować interoperacyjne komponenty dla przyszłych działań w ramach EuroQCI i ESA. Szczególne podziękowania należą się tutaj Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego, które wyraziło swoje wsparcie dla inicjatywy EuroQCI oraz zabezpieczyło środki finansowe na pokrycie kosztów projektu po stronie polskiej – mówi dr inż. Michał Marks, dyrektor Pionu Obliczeń Chmurowych i Inteligentnych Sieci w NASK.
Sieć PIONIER-Q to zaawansowana sieć badawcza w Polsce, która osiągnęła pełną operacyjność w III kw. 2024 r. i jest przeznaczona do zabezpieczania komunikacji z wykorzystaniem kluczy kwantowych. W 2022 r. zostało zbudowane w ramach projektu NLPQT pierwsze 350-kilometrowe połączenie kwantowe między głównym centrum danych PCSS w Poznaniu a Warszawą, umożliwiając rozwój nowych usług telekomunikacji kwantowej przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury światłowodowej. Następnie w latach 2023-2024 sieć PIONIER-Q została rozbudowana i obejmuje 1 770 km, zapewniając możliwość kwantowego zabezpieczania transmisji między Warszawą, Gdańskiem, Poznaniem, Wrocławiem i Warszawą. PIONIER-Q jest najdłuższą siecią QKD w Europie.
Kolejnym etapem jest połączenie PIONIER-Q z sąsiednimi krajami poprzez światłowodowe łącza transgraniczne oraz inwestycja w mobilną, optyczną stację naziemną (OGS), ponieważ w Polsce jeszcze nie istnieje infrastruktura umożliwiająca połączenie z satelitą QKD. OGS pozwoli na utworzenie transgranicznego satelitarnego połączenia QCI z innymi państwami członkowskimi – nie tylko z krajami sąsiednimi, ale w całej Unii Europejskiej. Stacja umożliwi połączenie z satelitą Eagle-1, zwiększając odporność infrastruktury EuroQCI na awarie sieci naziemnych dzięki możliwości ustalenia klucza kryptograficznego z innymi europejskimi optycznymi stacjami naziemnymi na drodze satelitarnej.
Główne zadania projektu:
- budowa mobilnej optycznej stacji naziemnej (OGS), umożliwiającej satelitarną kwantową dystrybucję klucza (QKD),
- opracowanie interoperacyjnych komponentów wspierających przyszłe misje satelitarne EuroQCI, w tym misje w ramach programu SAGA ESA,
- wdrożenie zabezpieczonego kwantowo kanału komunikacyjnego między aktualną siecią EuroQCI a NASK-CSIRT, będącego częścią europejskiej sieci Zespołów Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa Komputerowego (CSIRT).
– Projekt PIONIER‑Q‑SAT to dowód, że Polska nie tylko uczestniczy w europejskim wyścigu technologicznym, ale potrafi wyznaczać kierunki jego rozwoju. Umacniamy naszą pozycję wśród państw, które tworzą fundamenty przyszłego, bezpiecznego cyfrowo świata. To przedsięwzięcie, w którym polskie instytucje i firmy pokazują swoje kompetencje i ambicje. Współtworzymy infrastrukturę, która będzie chronić interesy państwa, obywateli i całej Europy. To powód do dumy, ale też zobowiązanie, aby nadal rozwijać technologie, które wzmacniają bezpieczeństwo i suwerenność naszego kraju – komentuje Krzysztof Gawkowski, wicepremier i minister cyfryzacji.
